Όλοι μας το βιώνουμε. Απλά κάποιοι από εμάς το αντιμετωπίζουν καλά ενώ κάποιοι άλλοι υποφέρουν από αυτό. Η αλήθεια όμως είναι ότι χωρίς αυτό θα κινδυνεύαμε. Είναι μεν δυσάρεστο αλλά ταυτόχρονα μας είναι χρήσιμο - όπως ακριβώς και ο σωματικός πόνος.
Όταν πονάω σημαίνει ότι κάτι στο κορμί μου δεν πάει καλά. Δεν μου αρέσει που πονάω αλλά αν δεν αισθανόμουν πόνο δεν θα καταλάβαινα π.χ. ότι το χέρι μου πλησίασε πολύ την φλόγα στο τζάκι και καίγεται. Ο πόνος με αναγκάζει να το τραβήξω γρήγορα από τις φλόγες και να περιποιηθώ την πληγή μου.
Το ίδιο συμβαίνει με το άγχος. Όταν το αισθάνομαι σημαίνει ότι το μυαλό μου προσπαθεί να με προστατέψει από την ‘απειλή’ που διάβασε. Είτε πρόκειται για ένα άγριο ζώο που πετάχτηκε μπροστά μου (θα με φάει), είτε για μια συνέντευξη για δουλειά (θα την χάσω), είτε για μια ακαδημαϊκή υποχρέωση (θα ξεχάσω ότι ξέρω, θα κοπώ, θα γίνω ρεζίλι), είτε για μια έξοδο με φίλους (θα ζαλιστώ, θα πέσω), το μυαλό με προστατεύει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο …. δεν έχει άλλον – ξεκινά τον χορό των ορμονών.
Έτσι, π.χ.: όταν ένα αυτοκίνητο έρχεται καταπάνω μου ή σε ένας
ληστής επιχειρεί να αρπάξει την τσάντα (το γεγονός),
ο εγκέφαλος το διαβάζει ως απειλή για την
σωματική μου ακεραιότητα (το νόημα που έδωσε) και ενεργοποιεί μια σειρά από ορμονικές αντιδράσεις (άγχος)
για να με κινητοποιήσει, δηλαδή να το βάλω στα πόδια
ή να παλέψω (η συμπεριφορά).
Την στιγμή εκείνη ο οργανισμός ιεραρχεί – βάζει
δηλαδή σε προτεραιότητα το τι πρέπει να γίνει. Χρειάζομαι οξυγονωμένο αίμα στα
άκρα ώστε οι μύες μου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στην φυγή ή στην πάλη ενάντια
στο γεγονός που με απειλεί - δεν έχει νόημα π.χ. να σταλεί αίμα στο στομάχι μου
ώστε να γίνει η πέψη της τυρόπιτας που έφαγα το πρωί.
Σε κλάσματα δευτερολέπτου, επομένως, αδρεναλίνη και
κορτιζόλη εκκρίνονται στο αίμα μου. Έτσι, η καρδιά χτυπάει πιο γρήγορα για να
αντλήσει περισσότερο αίμα και να το στείλει στα πόδια και στα χέρια μου. Οι
πνεύμονες λειτουργούν γρηγορότερα για να με εφοδιάσουν με
περισσότερο οξυγόνο. Με τον τρόπο αυτό, το κορμί μου καταφέρνει να αντεπεξέλθει
στην απειλή.
Στο παράδειγμά μας, μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου,
αρπάζω την ομπρέλα και χτυπάω τον ληστή ενώ ταυτόχρονα φωνάζω βοήθεια, ή κάνω
ένα άλμα στο πλάι για να αποφύγω το αυτοκίνητο.
Όταν η απειλή περάσει, σταδιακά το κορμί μου
επανέρχεται στην κατάσταση ηρεμίας.
Αυτό είναι το άγχος. Είναι ένα συναίσθημα, το οποίο
προκύπτει από την κατάσταση κινητοποίησης και εγρήγορσης που ο οργανισμός μας
θέτει σε εφαρμογή, για να μας προστατέψει από τις ‘απειλές’ που υπονομεύουν την
σωματική μας ακεραιότητα.
Το άγχος εκφράζεται με δύο τρόπους:
- στο σώμα (οι σωματικές αισθήσεις που βιώνω, π.χ. ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή, ζάλη κλπ), είναι οι συνέπειες των ορμονών
- στο μυαλό (οι σκέψεις που κάνω και το νόημα της απειλής που δίνω π.χ. θα μου συμβεί κάτι κακό, θα πεθάνω).
Το καλό με το άγχος είναι ότι με προστατεύει. Το κακό είναι ότι πολλές φορές γίνεται συνήθεια ο τρόπος αυτός σκέψης και καταλήγω να βλέπω παντού, καθημερινά, για μήνες και ίσως χρόνια, άγρια ζώα που με απειλούν. Έτσι, ενώ χρειάζομαι έναν μηχανισμό προστασίας από τα άσχημα που μπορεί να με απειλούν φτάνω να βλέπω συνέχεια και άκριτα "άγριες αρκούδες να μου δείχνουν τα δόντια τους" με αποτέλεσμα να είμαι συνέχεια σε μια διαδικασία κινητοποίησης και άμυνας - με συνέπεια να κουράζομαι πολύ και να μην καταφέρνω να χαρώ τίποτα!!!
Στο σημείο αυτό ένας νεαρός πελάτης που ήταν σίγουρος ότι δεν σκεφτόταν, ότι δεν έδινε κάποιο νόημα στις καταστάσεις και επομένως θεωρούσε ότι αγχωνόταν από το πουθενά, συμπλήρωσε με αποφαστικότητα: "οκ. Κατάλαβα. Πρέπει να βρω την αρκούδα μου". Ακριβώς!!!
