Τελευταία έχω παραστεί σε συζητήσεις όπου το κύριο θέμα ήταν η κατάθλιψη. Με αφορμή τον θάνατο του ηθοποιού Robin Williams και των αποκαλύψεων σχετικά με την συναισθηματική του κατάσταση πριν από λίγους μήνες και με την γενικότερη οικονομική κατάσταση που βιώνουμε πολλά λέγονται. Ξεχώρισα τρεις κύριες απόψεις που επικρατούν.
«Η ανία και η βαρεμάρα φέρνει την κατάθλιψη. Την παθαίνουν όσοι έχουν λύσει το βιοποριστικό τους και δεν έχουν με τι να ασχοληθούν».
«Τα βιοποριστικά και τα κοινωνικά προβλήματα την προκαλούν, όπως η ανεργία ή ένας χωρισμός».
«Η κατάθλιψη είναι ανίατη και θανατηφόρα, σε κάνει να αφαιρέσεις την ζωή σου».
«Η ανία και η βαρεμάρα φέρνει την κατάθλιψη. Την παθαίνουν όσοι έχουν λύσει το βιοποριστικό τους και δεν έχουν με τι να ασχοληθούν».
«Τα βιοποριστικά και τα κοινωνικά προβλήματα την προκαλούν, όπως η ανεργία ή ένας χωρισμός».
«Η κατάθλιψη είναι ανίατη και θανατηφόρα, σε κάνει να αφαιρέσεις την ζωή σου».
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια, μια νόσος. Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο έχει ένα βιοχημικό υπόβαθρο που συνεπάγεται συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές αλλαγές. Αυτό σημαίνει ότι στην κατάθλιψη αλλάζει η χημεία του εγκεφάλου μας. Δημιουργείται μια ανισορροπία σε συγκεκριμένες ουσίες που υπάρχουν στον εγκέφαλό μας και ρυθμίζουν τον οργανισμό μας, με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε έντονα κάποια συναισθήματα και να πράττουμε ανάλογα.
Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια, μια νόσος. Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο έχει ένα βιοχημικό υπόβαθρο που συνεπάγεται συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές αλλαγές. Αυτό σημαίνει ότι στην κατάθλιψη αλλάζει η χημεία του εγκεφάλου μας. Δημιουργείται μια ανισορροπία σε συγκεκριμένες ουσίες που υπάρχουν στον εγκέφαλό μας και ρυθμίζουν τον οργανισμό μας, με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε έντονα κάποια συναισθήματα και να πράττουμε ανάλογα.
Η κατάθλιψη έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και εκφράζεται με συμπτώματα τα οποία έχουν να κάνουν με την σκέψη, το σώμα, το συναίσθημα και την συμπεριφορά.
· Η σκέψη: ο τρόπος που σκέφτεται κάποιος αλλάζει. Κάνει σκέψεις ανησυχίας ακόμη και για μικροπράγματα, σκέφτεται ότι δεν αξίζει σαν άνθρωπος, ότι ευθύνεται για ότι κακό του συμβαίνει, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε κάτι κ.α.,
· Το σώμα: υπάρχει έντονη μια σωματική αίσθηση κούρασης, διάσπαρτοι πόνοι στο κορμί, αδυναμία,
· Το συναίσθημα: κάποιος με κατάθλιψη νιώθει ανικανότητα να αντλήσει ικανοποίηση ή ευχαρίστηση από τα πράγματα ή τα πρόσωπα που τον ευχαριστούσαν στο παρελθόν, έχει μικρή αντοχή σε στιγμές έντονων συναισθημάτων όπως χαράς, απογοήτευσης, ή θυμού, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευερέθιστος, κ.α.,
· Η συμπεριφορά: τα πράγματα και οι συνήθειες που είχε κάποιος αλλάζουν, συχνά μοιάζει ανέκφραστος, με δυσκολία χαμογελά και όταν το κάνει θεωρεί ότι υποκρίνεται στους άλλους, υιοθετεί μια μοναχικότητα, αποσύρεται από την κοινωνική ζωή ή συμμετέχει σε αυτή με μεγάλο κόπο, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή (γιατί από την μια δεν υπάρχει ενέργεια και από την άλλη το θεωρεί μάταιο και άχρηστο), κ.α.
· Η σκέψη: ο τρόπος που σκέφτεται κάποιος αλλάζει. Κάνει σκέψεις ανησυχίας ακόμη και για μικροπράγματα, σκέφτεται ότι δεν αξίζει σαν άνθρωπος, ότι ευθύνεται για ότι κακό του συμβαίνει, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε κάτι κ.α.,
· Το σώμα: υπάρχει έντονη μια σωματική αίσθηση κούρασης, διάσπαρτοι πόνοι στο κορμί, αδυναμία,
· Το συναίσθημα: κάποιος με κατάθλιψη νιώθει ανικανότητα να αντλήσει ικανοποίηση ή ευχαρίστηση από τα πράγματα ή τα πρόσωπα που τον ευχαριστούσαν στο παρελθόν, έχει μικρή αντοχή σε στιγμές έντονων συναισθημάτων όπως χαράς, απογοήτευσης, ή θυμού, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευερέθιστος, κ.α.,
· Η συμπεριφορά: τα πράγματα και οι συνήθειες που είχε κάποιος αλλάζουν, συχνά μοιάζει ανέκφραστος, με δυσκολία χαμογελά και όταν το κάνει θεωρεί ότι υποκρίνεται στους άλλους, υιοθετεί μια μοναχικότητα, αποσύρεται από την κοινωνική ζωή ή συμμετέχει σε αυτή με μεγάλο κόπο, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή (γιατί από την μια δεν υπάρχει ενέργεια και από την άλλη το θεωρεί μάταιο και άχρηστο), κ.α.
Πολλά από αυτά τα συμπτώματα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ χαρακτηριστικά της κατάθλιψης. Έτσι είναι αναγκαίο να πληρούνται και συγκεκριμένα κριτήρια για να δοθεί η διάγνωση της κατάθλιψης. Τα κριτήρια αυτά μπορεί να αφορούν στην διάρκεια, στην ένταση, στην συχνότητα, στην παράλληλη παρουσία των συμπτωμάτων αλλά και στο πως συμπεριφέρεται κάποιος.
Με άλλα λόγια μόνο και μόνο επειδή κάποιος είναι λυπημένος και πολύ στεναχωρημένος δεν σημαίνει ότι πάσχει από κατάθλιψη. Άλλωστε η λύπη είναι ένα συναίσθημα (όπως η χαρά, ο φόβος, το άγχος ή ο θυμός) που όλοι μας έχουμε δικαίωμα να νιώθουμε. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν ένα συναίσθημα παίρνει τα ηνία και γίνεται το μοναδικό που νιώθουμε, καλύπτοντας όλα τα άλλα.
Με άλλα λόγια μόνο και μόνο επειδή κάποιος είναι λυπημένος και πολύ στεναχωρημένος δεν σημαίνει ότι πάσχει από κατάθλιψη. Άλλωστε η λύπη είναι ένα συναίσθημα (όπως η χαρά, ο φόβος, το άγχος ή ο θυμός) που όλοι μας έχουμε δικαίωμα να νιώθουμε. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν ένα συναίσθημα παίρνει τα ηνία και γίνεται το μοναδικό που νιώθουμε, καλύπτοντας όλα τα άλλα.
Συχνά ξεχνάμε το πόσο φυσικό και υγιές είναι να συμβαδίζει αυτό που νιώθουμε με την κατάσταση που ζούμε. Επί παραδείγματι, αν πεθάνει κάποιος δικός μου αγαπητός άνθρωπος ή αν χωρίσω από μια σημαντική για μένα σχέση θα στεναχωρηθώ, θα κλάψω, θα μου λείπει, δεν θα έχω διάθεση για χαρές και πανηγύρια. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχω κατάθλιψη, σημαίνει ότι πενθώ. Βρίσκομαι δηλαδή σε μια φυσική συναισθηματική διεργασία – αναφαίρετο δικαίωμά μου – και μετά από λίγο χρονικό διάστημα επανέρχομαι.
Όπως όλα τα συναισθήματα όμως, έτσι και η λύπη πηγάζει όχι απαραίτητα από το γεγονός αλλά από τον τρόπο που εγώ σκέφτομαι το γεγονός. Έτσι δεν είναι δυνατό ένας χωρισμός, η ανεργία, η ανία ή οτιδήποτε άλλο να μου γεννήσουν λύπη. Αν όμως ο χωρισμός για μένα σημαίνει ότι είμαι άχρηστη, ότι θα είμαι πάντα μόνη, ότι κανείς δικαίως ποτέ δεν θα με αγαπήσει, τότε ο χωρισμός γίνεται σε μια πανέμορφη αφορμή για πεσμένη διάθεση η οποία αν υπάρχουν και κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες (βιολογικές, κοινωνικές, προσωπικές) μπορεί να εξελιχθεί σε καταθλιπτική διάθεση.
Η κατάθλιψη είναι ένας διαστρεβλωμένος τρόπος σκέψης (δεν αξίζω) που φέρνει ένα κυρίαρχο συναίσθημα (βαθιά θλίψη) με αποτέλεσμα να συμπεριφέρομαι ανάλογα (κλείνομαι μέσα). Άρα δύο είναι τα μέτωπα στα οποία πρέπει να πολεμήσω: τον τρόπο που σκέφτομαι (γνωσιακά) και το τι κάνω (συμπεριφοριστικά).
Στην περίπτωση τώρα που υπάρχουν όλες οι συνθήκες και το άτομο πάσχει εντέλει από κατάθλιψη, σε καμία περίπτωση δεν καταλήγει να γίνει υποχείριο της νόσου. Ισχύει ότι και για κάθε πρόβλημα που βιώνουμε. Όσο πιο γρήγορα καταλάβω ότι κάτι δεν πάει καλά και κάνω κάτι για αυτό, τόσο καλύτερα είναι. Όσο το αφήνω τόσο χειροτερεύει.
Πολλές φορές συμβαίνει το άτομο να είναι τόσο απορροφημένο από αυτόν τον τρόπο σκέψης που σταδιακά παρασύρεται χωρίς να κατανοεί τι του συμβαίνει. Εδώ έρχονται σε βοήθεια οι άνθρωποι που μας αγαπούν. Η μαμά, ο αδελφός, ένας φίλος, που βλέπουν την αλλαγή σε εμάς και μας το λένε…… «Τι χάλια είναι αυτά… Εσύ ήσουν πάντα προφουμαρισμένος… βρωμάς φίλε, κάνε κάτι, δες κάποιον». Είναι τα λόγια ενός καλού φίλου που παρακίνησαν έναν πελάτη μου να ζητήσει βοήθεια «Βλακείες … είπα εκείνη την στιγμή. Μετά στο σπίτι όμως κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Εγώ πήγαινα μάρκετ και έψαχνα με τις ώρες τι αποσμητικό θα πάρω και τώρα … ντρέπομαι… δεν έχω το κουράγιο ούτε να πλυθώ».
Ο ίδιος άνθρωπος μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας μου είπε: "είναι σαν να σηκώθηκε μια βαριά κουρτίνα από τα μάτια μου. Τώρα μπορώ να πενθήσω για τον άνθρωπό μου, νιώθω στεναχώρια... πριν ήταν όλα στεναχώρια".
