Καταστροφολογία

Συχνά ακούω «Πάντα σκέφτομαι το χειρότερο, κάνω σενάρια και αναλύσεις για τα πάντα. Έτσι είμαι προετοιμασμένος και δεν έχω εκπλήξεις». Με άλλα λόγια, η στρατηγική που ακολουθεί αυτός ο άνθρωπος μπροστά σε κάτι που τον ανησυχεί, είναι να σκέφτεται το χειρότερο δυνατό σενάριο,να αφήνει στην άκρη, ξεχνώντας, οποιαδήποτε άλλη έκβαση, να αναλύει και να σκέφτεται πιθανούς τρόπους συμπεριφοράς με αποτέλεσμα όμως, να κουράζεται χωρίς αποτέλεσμα και να αδυνατεί να χαρεί την ζωή του.

Όλα αυτά στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει αυτό που τον ανησυχεί, προσπαθώντας να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Ουσιαστικά πράττοντας έτσι κάποιος θεωρεί ότι αν σκεφτεί και αναλύσει ενδελεχώς την κατάσταση θα αποτρέψει το κακό. Τις περισσότερες φορές όμως ο έλεγχος είναι μόνο πλασματικός! Στηρίζεται σε δικές του σκέψεις και αναλύσεις που εντέλει λίγο μπορεί να έχουν να κάνουν με την πραγματικότητα. 

Το σίγουρο είναι ότι η διαδικασία αυτή αγχώνει και κουράζει. Όμως, όπως με όλα τα πράγματα,  αν κάνω κάτι που μου κάνει κακό ή δεν επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα τότε δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσω να το κάνω.

Έστω η παρακάτω κατάσταση.

Χτυπάει το τηλέφωνο (γεγονός) και αισθάνομαι άγχος (συναίσθημα), με την καρδιά μου να χοροπηδάει σαν τρελή (σωματική έκφραση του άγχους). 

Συμβαίνει γιατί το νόημα που έδωσα στο τηλεφώνημα πριν ακόμη σηκώσω το ακουστικό, είναι: «για κακό θα είναι» (απειλή). Οι προηγούμενες εμπειρίες μου (είτε πραγματικές, είτε νοητικές), το πρίσμα που έχω διαμορφώσει με τα χρόνια, με ώθησαν στο να κάνω μια πρόβλεψη της κατάστασης ως απειλητικής και επομένως να αγχωθώ, δηλαδή να μπω στην διαδικασία εγρήγορσης.

Το καλό με αυτή την διαδικασία είναι ότι ο εγκέφαλος μου λειτουργεί μια χαρά. Προσπαθεί να με προφυλάξει από το κακό και για αυτό τον λόγο ξεκινάει τον μόνο δρόμο που γνωρίζει – ενεργοποιεί τον μηχανισμό του άγχους, εκκρίνει δηλαδή κορτιζόλη και αδρεναλίνη στο αίμα μου, για να με καταστήσει ικανή να αντεπεξέλθω στην απειλή που «διάβασε».

Το κακό με με αυτή την διαδικασία είναι ότι έβγαλε ένα αυθαίρετο συμπέρασμα χωρίς καθόλου δεδομένα αναγκάζοντας το κορμί μου να συμπεριφερθεί σαν να υπήρχε όντως η απειλή. Με άλλα λόγια, μόνο και μόνο επειδή σκέφτηκα «θα είναι για κακό» το κορμί μου αναγκάζεται να υποστεί τις συνέπειες στο «εδώ και τώρα» και να βιώσει στην πραγματικότητα μια σειρά από σωματικά συμπτώματα που άσκοπα, με κουράζουν και εξαντλούν τον οργανισμό μου.

Ένα γεγονός ή μια κατάσταση δεν έχει έναν χαρακτήρα αντικειμενικό και σταθερό στο χρόνο. Εξαρτάται από το προσωπικό νόημα που του δίνουμε – το τι σημαίνει για μένα στην συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η διαδικασία του πως θα «διαβάσουμε» μια κατάσταση ή ένα γεγονός:

•  γίνεται σχεδόν αυτόματα, για να εξοικονομήσουμε χρόνο και ενέργεια
•  είναι ιδιαίτερα σύντομη, συνήθως αποτελείται από μερικές μόνο λέξεις
• βασίζεται στο γενικότερο σύστημα των αξιών (το πρίσμα μας) που έχουμε αναπτύξει με τα χρόνια
• αφορά στον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και το μέλλον μας. 

Η καταστροφολογία (η σκέψη του χειρότερης δυνατής έκβασης μιας κατάστασης) δεν είναι προετοιμασία, δεν έχει να κάνει με την ανάγκη για ένα σχέδιο Β σε μια συγκεκριμένη κατάσταση για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Είναι μια περισσότερο μόνιμη νοητική κατάσταση. Είναι το μονοπάτι που άνοιξε το μυαλό μας για να ερμηνεύσει τα πράγματα γύρω μας, το οποίο διατρέχει ξανά και ξανά κατά αποκλειστικότητα ξεχνώντας όλα τα άλλα μονοπάτια και τους δρόμους. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά από λίγο η καταστροφολογία, αυτός ο τρόπος σκέψης αφορά στα πάντα, και καταλήγει πάντα με δύο τέρατα: το "αν" και το "πως θα τα καταφέρω".