Καταστροφολογία

Συχνά ακούω «Πάντα σκέφτομαι το χειρότερο, κάνω σενάρια και αναλύσεις για τα πάντα. Έτσι είμαι προετοιμασμένος και δεν έχω εκπλήξεις». Με άλλα λόγια, η στρατηγική που ακολουθεί αυτός ο άνθρωπος μπροστά σε κάτι που τον ανησυχεί, είναι να σκέφτεται το χειρότερο δυνατό σενάριο,να αφήνει στην άκρη, ξεχνώντας, οποιαδήποτε άλλη έκβαση, να αναλύει και να σκέφτεται πιθανούς τρόπους συμπεριφοράς με αποτέλεσμα όμως, να κουράζεται χωρίς αποτέλεσμα και να αδυνατεί να χαρεί την ζωή του.

Όλα αυτά στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει αυτό που τον ανησυχεί, προσπαθώντας να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Ουσιαστικά πράττοντας έτσι κάποιος θεωρεί ότι αν σκεφτεί και αναλύσει ενδελεχώς την κατάσταση θα αποτρέψει το κακό. Τις περισσότερες φορές όμως ο έλεγχος είναι μόνο πλασματικός! Στηρίζεται σε δικές του σκέψεις και αναλύσεις που εντέλει λίγο μπορεί να έχουν να κάνουν με την πραγματικότητα. 

Το σίγουρο είναι ότι η διαδικασία αυτή αγχώνει και κουράζει. Όμως, όπως με όλα τα πράγματα,  αν κάνω κάτι που μου κάνει κακό ή δεν επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα τότε δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσω να το κάνω.

Έστω η παρακάτω κατάσταση.

Χτυπάει το τηλέφωνο (γεγονός) και αισθάνομαι άγχος (συναίσθημα), με την καρδιά μου να χοροπηδάει σαν τρελή (σωματική έκφραση του άγχους). 

Συμβαίνει γιατί το νόημα που έδωσα στο τηλεφώνημα πριν ακόμη σηκώσω το ακουστικό, είναι: «για κακό θα είναι» (απειλή). Οι προηγούμενες εμπειρίες μου (είτε πραγματικές, είτε νοητικές), το πρίσμα που έχω διαμορφώσει με τα χρόνια, με ώθησαν στο να κάνω μια πρόβλεψη της κατάστασης ως απειλητικής και επομένως να αγχωθώ, δηλαδή να μπω στην διαδικασία εγρήγορσης.

Το καλό με αυτή την διαδικασία είναι ότι ο εγκέφαλος μου λειτουργεί μια χαρά. Προσπαθεί να με προφυλάξει από το κακό και για αυτό τον λόγο ξεκινάει τον μόνο δρόμο που γνωρίζει – ενεργοποιεί τον μηχανισμό του άγχους, εκκρίνει δηλαδή κορτιζόλη και αδρεναλίνη στο αίμα μου, για να με καταστήσει ικανή να αντεπεξέλθω στην απειλή που «διάβασε».

Το κακό με με αυτή την διαδικασία είναι ότι έβγαλε ένα αυθαίρετο συμπέρασμα χωρίς καθόλου δεδομένα αναγκάζοντας το κορμί μου να συμπεριφερθεί σαν να υπήρχε όντως η απειλή. Με άλλα λόγια, μόνο και μόνο επειδή σκέφτηκα «θα είναι για κακό» το κορμί μου αναγκάζεται να υποστεί τις συνέπειες στο «εδώ και τώρα» και να βιώσει στην πραγματικότητα μια σειρά από σωματικά συμπτώματα που άσκοπα, με κουράζουν και εξαντλούν τον οργανισμό μου.

Ένα γεγονός ή μια κατάσταση δεν έχει έναν χαρακτήρα αντικειμενικό και σταθερό στο χρόνο. Εξαρτάται από το προσωπικό νόημα που του δίνουμε – το τι σημαίνει για μένα στην συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η διαδικασία του πως θα «διαβάσουμε» μια κατάσταση ή ένα γεγονός:

•  γίνεται σχεδόν αυτόματα, για να εξοικονομήσουμε χρόνο και ενέργεια
•  είναι ιδιαίτερα σύντομη, συνήθως αποτελείται από μερικές μόνο λέξεις
• βασίζεται στο γενικότερο σύστημα των αξιών (το πρίσμα μας) που έχουμε αναπτύξει με τα χρόνια
• αφορά στον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και το μέλλον μας. 

Η καταστροφολογία (η σκέψη του χειρότερης δυνατής έκβασης μιας κατάστασης) δεν είναι προετοιμασία, δεν έχει να κάνει με την ανάγκη για ένα σχέδιο Β σε μια συγκεκριμένη κατάσταση για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Είναι μια περισσότερο μόνιμη νοητική κατάσταση. Είναι το μονοπάτι που άνοιξε το μυαλό μας για να ερμηνεύσει τα πράγματα γύρω μας, το οποίο διατρέχει ξανά και ξανά κατά αποκλειστικότητα ξεχνώντας όλα τα άλλα μονοπάτια και τους δρόμους. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά από λίγο η καταστροφολογία, αυτός ο τρόπος σκέψης αφορά στα πάντα, και καταλήγει πάντα με δύο τέρατα: το "αν" και το "πως θα τα καταφέρω".

Παιχνίδια και παγίδες του μυαλού

Στον κόσμο μας έχουμε μάθει να δίνουμε βάση στο τι σκεφτόμαστε. Αυτόματα και γρήγορα, ο τρόπος που σκεφτόμαστε, μας κάνει να συμπεριφερόμαστε ανάλογα με τις περιστάσεις, να παίρνουμε αποφάσεις, να ζούμε με τους γύρω μας. Έχουμε μάθει να βασιζόμαστε στην σκέψη μας, να μην την αμφισβητούμε και να τη θεωρούμε σωστή με απόλυτο τρόπο. Η αλήθεια βέβαια είναι, ότι έτσι γλιτώνουμε χρόνο και ενέργεια. Με άλλα λόγια, θα σπαταλούσα πολύ χρόνο και θα κουραζόμουν πολύ αν για κάθε μικρή ή μεγάλη απόφαση στην καθημερινότητά μου έπρεπε να αναλύσω τις πιθανότητες, να εκτιμήσω και να αξιολογήσω το αποτέλεσμα! Π.χ. το τι θα φορέσω στον γάμο της αδελφής μου: την φόρμα γυμναστικής, το μπικίνι ή το φόρεμά μου... Αυτόματα, γρήγορα, με σιγουριά, η εμπειρία μου λέει ότι το φόρεμα είναι η καλύτερη επιλογή.

Πολλές  φορές  όμως  η  ίδια  μας  η  σκέψη με την γρηγοράδα και το απόλυτο της, μας δημιουργεί προβλήματα και καταλήγει σε αδιέξοδο. Αυτό συμβαίνει γιατί την υιοθετούμε χωρίς κρίση, την πιστεύουμε ως αληθινή, την ταυτίζουμε με το συναίσθημα που νιώθουμε και την έκβαση των καταστάσεων γύρω μας.

Ας τα πάρουμε όμως με την σειρά.

Η σκέψη είναι κάτι νοερό, χωρίς υλική και φυσική υπόσταση και είναι ουδέτερη. Δηλαδή, μια σκέψη δεν ταυτίζεται με κάποιο συναίσθημα αλλά δημιουργεί ένα συναίσθημα στον συγκεκριμένο άνθρωπο, την συγκεκριμένη στιγμή. Αλλιώς θα έπρεπε η ίδια σκέψη να προκαλεί σε όλους τα ίδια ακριβώς συναισθήματα, πάντα. Πράγμα που όμως δεν ισχύει. Π.χ. η σκέψη «θα γίνει πόλεμος» στους εμπόρους όπλων φέρνει χαρά και ανυπομονησία. Η ίδια σκέψη «θα γίνει πόλεμος» σε έναν πατέρα και σύζυγο, δημιουργεί άγχος και φόβο!

Οι σκέψεις που κάνουμε και το πώς αισθανόμαστε συμβαίνουν στο μυαλό και στο κορμί μας, είναι δηλαδή υποκειμενικά στοιχεία. Αντίθετα η πραγματικότητα – η φυσική ροή των γεγονότων, το «εδώ και τώρα», είναι ανεξάρτητη από εμάς, αντικειμενική. Έτσι: 

• Μια σκέψη δεν επηρεάζει και δεν ταυτίζεται με την πραγματικότητα. Π.χ. Σκέφτομαι «ψητό κοτόπουλο» δεν σημαίνει ότι το έχω μπροστά μου. Αν σκεφτώ «θα γίνω ρεζίλι», «θα απολυθώ», «θα λιποθυμήσω», δεν σημαίνει ότι θα συμβεί. Απλά φοβάμαι ότι θα συμβεί.
• Τα συναισθήματα που βιώνουμε (φόβος, άγχος, χαρά, λύπη) δεν ταυτίζονται με την πραγματικότητα και την έκβαση αυτής. Π.χ. αισθάνομαι φόβο στο σκοτάδι (γιατί σκέφτομαι κάτι κακό θα μου συμβεί) δεν σημαίνει ότι επειδή εγώ φοβάμαι όντως κάτι κακό θα συμβεί.

Έτσι, μόνο και μόνο επειδή σκέφτηκα κάτι (ανεξάρτητα από το αν είναι καλό ή κακό για μένα) δεν αυξάνονται οι πιθανότητες να συμβεί. Π.χ. αν σκεφτώ "θα πέσω" δεν σημαίνει ότι η συγκεκριμένη σκέψη έχει την δύναμη να επηρεάσει την έκβαση της εξόδου μου. Γιατί τότε για να γίνω πλούσια θα έφτανε……. να σκεφτώ «κερδίζω το λόττο»! 

Πολλές φορές όμως επειδή έκανα μια σκέψη ή αισθάνθηκα ένα αρνητικό συναίσθημα, καταλήγω να κάνω κάτι (σε επίπεδο συμπεριφοράς) και εδώ, κρύβεται και η παγίδα! Μόνο και μόνο επειδή σκέφτομαι ή νιώθω κάτι καταλήγω να κάνω κάτι το οποίο, όπως όλες οι συμπεριφορές, έχει συνέπειες (θετικές ή αρνητικές) στην ζωή μου.

Π.χ. αισθάνομαι άγχος για το 1ο ραντεβού, δεν σημαίνει ότι θα πάει άσχημα (ή καλά). Βέβαια, αν κατά την διάρκεια όλης της βραδιάς, εξαιτίας του άγχους που αισθάνομαι, μιλάω ακατάπαυστα για άσχετα πράγματα ή καταναλώνω πολύ αλκοόλ, αυξάνονται οι πιθανότητες να μην περάσουμε καλά. Όμως για την κακή έκβαση του ραντεβού μου θα ευθύνεται η συμπεριφορά μου, το τι έκανα – μιλούσα ακατάπαυστα ή έπινα (με όλες τις συνέπειες του αλκοόλ στο κορμί μου) – και όχι το συναίσθημά μου.

Τι είναι άγχος

Όλοι μας το βιώνουμε. Απλά κάποιοι από εμάς το αντιμετωπίζουν καλά ενώ κάποιοι άλλοι υποφέρουν από αυτό. Η αλήθεια όμως είναι ότι χωρίς αυτό θα κινδυνεύαμε. Είναι μεν δυσάρεστο αλλά ταυτόχρονα μας είναι χρήσιμο - όπως ακριβώς και ο σωματικός πόνος.

Όταν πονάω σημαίνει ότι κάτι στο κορμί μου δεν πάει καλά. Δεν μου αρέσει που πονάω αλλά αν δεν αισθανόμουν πόνο δεν θα καταλάβαινα π.χ. ότι το χέρι μου πλησίασε πολύ την φλόγα στο τζάκι και καίγεται. Ο πόνος με αναγκάζει να το τραβήξω γρήγορα από τις φλόγες και να περιποιηθώ την πληγή μου.

Το ίδιο συμβαίνει με το άγχος. Όταν το αισθάνομαι σημαίνει ότι το μυαλό μου προσπαθεί να με προστατέψει από την ‘απειλή’ που διάβασε. Είτε πρόκειται για ένα άγριο ζώο που πετάχτηκε μπροστά μου (θα με φάει), είτε για μια συνέντευξη για δουλειά (θα την χάσω), είτε για μια ακαδημαϊκή υποχρέωση (θα ξεχάσω ότι ξέρω, θα κοπώ, θα γίνω ρεζίλι), είτε για μια έξοδο με φίλους (θα ζαλιστώ, θα πέσω), το μυαλό με προστατεύει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο …. δεν έχει άλλον – ξεκινά τον χορό των ορμονών.  

Έτσι, π.χ.: όταν ένα αυτοκίνητο έρχεται καταπάνω μου ή σε ένας ληστής επιχειρεί να αρπάξει την τσάντα (το γεγονός),

ο εγκέφαλος το διαβάζει ως απειλή για την σωματική μου ακεραιότητα (το νόημα που έδωσε) και ενεργοποιεί μια σειρά από ορμονικές αντιδράσεις (άγχος)

για να με κινητοποιήσει, δηλαδή να το βάλω στα πόδια ή να παλέψω (η συμπεριφορά). 

Σκοπός της διαδικασίας αυτής, είναι η προστασία μου από την απειλή.

Την στιγμή εκείνη ο οργανισμός ιεραρχεί – βάζει δηλαδή σε προτεραιότητα το τι πρέπει να γίνει. Χρειάζομαι οξυγονωμένο αίμα στα άκρα ώστε οι μύες μου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στην φυγή ή στην πάλη ενάντια στο γεγονός που με απειλεί - δεν έχει νόημα π.χ. να σταλεί αίμα στο στομάχι μου ώστε να γίνει η πέψη της τυρόπιτας που έφαγα το πρωί.

Σε κλάσματα δευτερολέπτου, επομένως, αδρεναλίνη και κορτιζόλη εκκρίνονται στο αίμα μου. Έτσι, η καρδιά χτυπάει πιο γρήγορα για να αντλήσει περισσότερο αίμα και να το στείλει στα πόδια και στα χέρια μου. Οι πνεύμονες λειτουργούν γρηγορότερα για να με εφοδιάσουν με περισσότερο οξυγόνο. Με τον τρόπο αυτό, το κορμί μου καταφέρνει να αντεπεξέλθει στην απειλή.

Στο παράδειγμά μας, μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, αρπάζω την ομπρέλα και χτυπάω τον ληστή ενώ ταυτόχρονα φωνάζω βοήθεια, ή κάνω ένα άλμα στο πλάι για να αποφύγω το αυτοκίνητο.

Όταν η απειλή περάσει, σταδιακά το κορμί μου επανέρχεται στην κατάσταση ηρεμίας.

Αυτό είναι το άγχος. Είναι ένα συναίσθημα, το οποίο προκύπτει από την κατάσταση κινητοποίησης και εγρήγορσης που ο οργανισμός μας θέτει σε εφαρμογή, για να μας προστατέψει από τις ‘απειλές’ που υπονομεύουν την σωματική μας ακεραιότητα.

Το άγχος εκφράζεται με δύο τρόπους:

1. στο σώμα (οι σωματικές αισθήσεις που βιώνω, π.χ. ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή, ζάλη κλπ), είναι οι συνέπειες των ορμονών
2. στο μυαλό (οι σκέψεις που κάνω και το νόημα της απειλής που δίνω π.χ. θα μου συμβεί κάτι κακό, θα πεθάνω).

Το καλό με το άγχος είναι ότι με προστατεύει. Το κακό είναι ότι πολλές φορές γίνεται συνήθεια ο τρόπος αυτός σκέψης και καταλήγω να βλέπω παντού, καθημερινά, για μήνες και ίσως χρόνια, άγρια ζώα που με απειλούν. Έτσι, ενώ χρειάζομαι έναν μηχανισμό προστασίας από τα άσχημα που μπορεί να με απειλούν φτάνω να βλέπω συνέχεια και άκριτα "άγριες αρκούδες να μου δείχνουν τα δόντια τους" με αποτέλεσμα να είμαι συνέχεια σε μια διαδικασία κινητοποίησης και άμυνας - με συνέπεια να κουράζομαι πολύ και να μην καταφέρνω να χαρώ τίποτα!!!  

Στο σημείο αυτό ένας νεαρός πελάτης που ήταν σίγουρος ότι δεν σκεφτόταν, ότι δεν έδινε κάποιο νόημα στις καταστάσεις και επομένως θεωρούσε ότι αγχωνόταν από το πουθενά, συμπλήρωσε με αποφαστικότητα:  "οκ. Κατάλαβα. Πρέπει να βρω την αρκούδα μου". Ακριβώς!!!

Τι είναι Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που για να φτάσει στην σημερινή της μορφή βασίστηκε στη δουλειά πολλών ατόμων (Pavlov, Watson, Skinner, Bandura, Mahoney, Meichenbaum, Ellis, Beck).

Ο πυρήνας της ΓΣΘ είναι:

οι σκέψεις που κάνουμε και το νόημα που δίνουμε σε πράγματα και καταστάσεις, επηρεάζουν

τα συναισθήματά μας – το τι νιώθουμε, με αποτέλεσμα

να πράττουμε – να συμπεριφερόμαστε ανάλογα

Ένα παράδειγμα θα εξηγούσε ίσως καλύτερα.

Δύο αδέλφια περπατούν στο δρόμο. Ξαφνικά προσγειώνεται μπροστά στα πόδια τους μια γλάστρα που τυχαία έπεσε από ένα μπαλκόνι. Ο πρώτος σκέφτεται «ω… ρε φίλε… φτηνά την γλίτωσα….. να παίξω κανένα λόττο», αισθάνεται έκπληξη και χαρά. Χαμογελώντας όταν πηγαίνει σπίτι κανονίζει έξοδο με φίλους.

Ο δεύτερος αδελφός σκέφτεται «εντάξει….. ήρθε η ώρα μου… προς το παρόν την γλίτωσα αλλά αν στο επόμενο τετράγωνο δεν είμαι τόσο τυχερός;», αισθάνεται ανησυχία και φόβο, πηγαίνει σπίτι και αποφεύγει να βγει, επιστρατεύοντας κάθε είδους δικαιολογία ή για να βγει τσεκάρει πρώτα τον καιρό (να μην υπάρχει πρόβλεψη για αέρα, επομένως λιγότερες πιθανότητες να φύγει η γλάστρα από την θέση της), ή φροντίζει να έχει κάποιον δίπλα του (ώστε να τον βοηθήσει στην περίπτωση που τον χτυπήσει η γλάστρα).

Με άλλα λόγια, ένα συναίσθημα – χαρά, λύπη, φόβος, άγχος, δεν μας κατακλύζει από το πουθενά, δεν προσγειώνεται σαν μάννα εξ’ ουρανού στο κεφάλι μας. Είναι απόρροια του πως ‘βλέπουμε’ τα πράγματα. Στο παράδειγμά μας, ο δεύτερος αδελφός  ‘διάβασε’ την προσγείωση της γλάστρας κοντά στα πόδια του σαν κάτι απειλητικό για την ζωή του και τον εαυτό του ως αδύναμο να αντεπεξέλθει σε αυτή την απειλή.

Σε αυτόν τον τρόπο σκέψης, στο πως διαβάζουμε δηλαδή τα πράγματα και στην συνέχεια στο τι κάνουμε σε επίπεδο συμπεριφοράς εστιάζεται η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία. 

Τι είναι Ψυχοθεραπεία

Η αλήθεια είναι ότι στην προσπάθεια των ανθρώπων να κατανοήσουν το τι χαρακτηρίζει ένα άτομο, το πώς συμπεριφέρεται, το πώς αισθάνεται και το γιατί, αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες.

Οι θεωρίες αυτές, εξηγούν και ερμηνεύουν την φύση της προσωπικότητας και την ψυχοπαθολογία των ατόμων. Το πως δηλαδή από την μια πλευρά αναπτύσσεται και εξελίσσεται μέσα στα χρόνια η προσωπικότητά μας αλλά και το πως από την άλλη, δημιουργούνται τα προβλήματα. Έτσι, καθορίζουν και παράλληλα, διαμορφώνουν τον τρόπο που θα αντιμετωπιστούν και θα θεραπευτούν οι διάφορες δυσκολίες, είτε πρόκειται για μια απλή δυσκολία προσαρμογής είτε για μια διαταραχή με βαριά συμπτωματολογία.

Ένας καθηγητής μου έλεγε: «Είναι, σαν πολλοί επιστήμονες να θέλουν να εξηγήσουν το ίδιο φαινόμενο, π.χ. έναν ποδοσφαιριστή. Άλλοι θα εστιάσουν στην ενδυμασία του, άλλοι στις σχέσεις που αναπτύσσει με την ομάδα που ανήκει, άλλοι στο οικονομικό κομμάτι, άλλοι στους κανόνες του παιχνιδιού που παίζει και άλλοι στην κίνησή του και στον τρόπο που πανηγυρίζει». Όλοι βλέπουν το ίδιο φαινόμενο (το άτομο), όλοι έχουν δίκιο, αλλά ο καθένας τους καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα και επομένως σε διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του ατόμου.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι οι διάφορες σχολές θεωρίας της προσωπικότητας γέννησαν διαφορετικούς τρόπους ψυχοθεραπείας: την Συστημική (Bateson, Haley), την Gestalt (Perls, Goodman), την Ψυχανάλυση (Freud), την Διαλεκτική (Linehan), την Προσωποκεντρική (Rogers), την Υπαρξιακή (Frankl, Yalom), την Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (Bandura, Ellis, Beck), καθώς και πολλές άλλες.

Κάθε μια από τις σχολές ψυχοθεραπείας, πέρα από τον συγκεκριμένο τρόπο που βλέπει το άτομο και τα προβλήματά του, έχει και συγκεκριμένες τεχνικές που εφαρμόζει, συγκεκριμένη ορολογία, συγκεκριμένο τρόπο που ο ψυχοθεραπευτής απευθύνεται στο άτομο που έχει απέναντί του, ακόμη και συγκεκριμένο τρόπο που "στήνεται" ο χώρος του ψυχοθεραπευτή. 

Πολλές φορές ταυτίζουμε, λανθασμένα, την ψυχανάλυση με όλες τις μορφές ψυχοθεραπείας με αποτέλεσμα η ψυχανάλυση να καταλήξει να γίνει συνώνυμο της ψυχοθεραπείας. Αυτό συμβαίνει γιατί η ψυχανάλυση είναι η πρώτη, περισσότερο γνωστή μέθοδος ψυχοθεραπείας. Πάνω σε αυτή την διευκρίνιση ένας λίγο μεγαλύτερος πελάτης μου σχολίασε: «Όπως με την οδοντόκρεμα. Η πρώτη που γνώρισε ο κόσμος ήταν η κολινός και όταν βγήκε η colgate ζητούσαν στα μπακάλικα: ‘μια κολινός colgate’».

Ο ρόλος του ψυχολόγου

Πριν καιρό, στην ερώτηση «ο ψυχολόγος τι ακριβώς κάνει;» η απάντηση που έδωσε αυθόρμητα μια νεαρή γυναίκα ήταν «λες τα εσώψυχά σου και αισθάνεσαι καλύτερα». Έτσι όμως θα ήταν σαν να λέγαμε «η δουλειά του γιατρού είναι να σε γδύνει και έτσι αισθάνεσαι καλύτερα».

Ουσιαστικά, τα άτομα που απευθύνονται στον ψυχολόγο το κάνουν γιατί διαπιστώνουν ότι κάτι τους έχει κουράσει ή κάτι δεν πάει καλά (στο πως αισθάνονται, στο πως σκέφτονται ή στα πράγματα που κάνουν) αλλά δεν μπορούν μόνα τους να το αλλάξουν, είτε επειδή δεν γνωρίζουν το γιατί, είτε επειδή δεν ξέρουν τον τρόπο, είτε επειδή δυσκολεύονται στο να το κάνουν την απόφασή τους πράξη. Άλλες φορές συμβαίνει, να μην προκαλεί ενόχληση η ίδια η κατάσταση που ο πελάτης βιώνει αλλά οι συνέπειες αυτής στον κοινωνικό περίγυρο, στην επαγγελματική ιδιότητα ή στην προσωπική ζωή. Π.χ. Για μένα ο τρόπος που είμαι στην καθημερινότητά μου είναι οικείος, είναι φυσιολογικός (περνώ πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή μου) αλλά οι φίλοι μου ενοχλούνται, ο σύντροφός μου παραπονιέται για αδιαφορία και ο εργοδότης μου με επιπλήττει.

Σε αυτό το σημείο μπαίνει ο ψυχολόγος. Δουλειά του είναι, μαζί με τον άνθρωπο που έχει απέναντί του, να κατανοήσει, να εξηγήσει και να δείξει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο θα αλλάξει αυτό που ενοχλεί τον ίδιο ή που προκαλεί ενόχληση σε άλλους.

Είναι όμως αδύνατο να αλλάξω γιατί οι άλλοι το αποφάσισαν συμπεριλαμβανομένου και του ψυχολόγου. Για να επιτευχθεί η αλλαγή είναι απαραίτητο το ίδιο το άτομο να κατανοήσει την αναγκαιότητα της αλλαγής αυτής. Επίσης, σε καμία περίπτωση δεν αποφασίζουν άλλοι την κατεύθυνση της αλλαγής, Επί παραδείγματι δεν είναι δυνατό να αποφασίσει ο ψυχολόγος για το αν το άτομο θα χωρίσει ή θα παραμείνει στο γάμο του – θα ήταν ανήθικο να αποφασίσει ένας τρίτος (ο ψυχολόγος στην προκειμένη περίπτωση) για την τροπή που θα πάρει η ζωή ενός άλλου ανθρώπου.

Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που προγραμματίζεται ένα ραντεβού μόνο με το άτομο που άμεσα ενδιαφέρεται και όχι μέσω τρίτων (π.χ. η σύζυγος που θέλει ραντεβού για τον σύζυγο κλπ) - υπάρχει βέβαια μια εξαίρεση στον κανόνα: όταν το άτομο δεν έχει κλείσει ακόμη τα 18 του χρόνια.
Αυτός είναι και ο λόγος που τα άτομα που απευθύνονται σε μένα καλούνται ‘πελάτες’ – ενήλικες δηλαδή που επιλέγουν να αλλάξουν κάτι από τον εαυτό τους και με πληρώνουν για να τους βοηθήσω στην προσπάθειά τους.

Μετά από αρκετό καιρό που είχα να γράψω..... 

Το πρίσμα μου

Το πώς κάποιος αντιλαμβάνεται τα πράγματα, το πώς δίνει νόημα σε καταστάσεις και γεγονότα και γενικότερα το πώς αξιολογεί τον εαυτό του και τους άλλους εξαρτάται από το σύστημα αξιών και πεποιθήσεων που το άτομο έχει αναπτύξει σταδιακά στην ζωή του.

Με άλλα λόγια, το νόημα που θα δώσει σε μια κατάσταση, σε ένα αντικείμενο ή σε ένα συμβάν δεν εξαρτάται από το ίδιο το αντικείμενο ή την κατάσταση αλλά από το πρίσμα μέσα από το οποίο το άτομο «βλέπει» τα πράγματα. Το χρώμα των φακών στα γυαλιά που φοράμε στα μάτια μας καθορίζουν το χρώμα που θα έχει κάθε αντικείμενο γύρω μας.

Αν ήταν αλλιώς, αν δηλαδή το οποιοδήποτε γεγονός γεννούσε - ανεξάρτητα από το ποιος το κοιτάει - σκέψεις, συναισθήματα και αξίες, θα έπρεπε τότε μπροστά στο ίδιο γεγονός π.χ. την ανακοίνωση μιας πολιτικής τακτικής, όλοι οι άνθρωποι να σκεφτούν με τον ίδιο τρόπο και να έχουν το ίδιο συναίσθημα και την ίδια άποψη…. Πράγμα που δεν ισχύει γιατί θα σήμαινε την ακύρωση της διαφορετικότητας και αυτόματα το τέλος των τηλεοπτικών παραθύρων και συζητήσεων!

Στην πραγματικότητα, αν κάποιος μπροστά σε ένα πόμολο πόρτας (το αντικείμενο), αισθάνεται φόβο (το συναίσθημα), είναι γιατί βλέπει το πόμολο ως απειλή, «έχει μικρόβια …. θα αρρωστήσω….»  (το νόημα που δίνει σε αυτό) και όχι γιατί το πόμολο από μόνο του, γεννά φόβο.

Το πρίσμα τώρα, μέσα από το οποίο δίνουμε νόημα στα πράγματα και στις καταστάσεις δεν είναι προϊόν μιας νύχτας αλλά προκύπτει από την φυσική και γενετική κατάσταση (το DNA) του ίδιου του ατόμου σαν φυσικό οργανισμό, από τις εμπειρίες που έκανε κατά την διάρκεια της ζωής του, από την συγκεκριμένη οικογένεια και την κοινωνία που έζησε, από τυχαία γεγονότα, καθώς και από την μόρφωση και κατάρτιση που επέλεξε.

Είναι σημαντικό πιστεύω, για τον κάθε αναγνώστη να έχει στο μυαλό του το background, τον τρόπο αντίληψης του εκάστοτε συγγραφέα. Το δικό μου πρίσμα, μέσα από το οποίο «διαβάζω» γεγονότα και ανθρώπινες συμπεριφορές, ακούει στο όνομα Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεώρηση.